Η ερευντητική διάσταση στις προστατευόμενες περιοχές

Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΩΣ ΜΟΧΛΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ & ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

Περίληψη εισήγησης στην ημερίδα της 7-2-09
Δρ.Νικόλαος Σ. Γρηγοριάδης, Ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ/ΙΔΕ,
Βασιλικά 57006, Θεσ/νίκη, grig_nick@fri.gr

Στην Ελλάδα μιλάμε συνεχώς για το δίκτυο "ΦΥΣΗ 2000", αλλά αυτό το δίκτυο δεν είναι τίποτα άλλο από ορισμένες Προστατευόμενες Περιοχές (ΠΠ) που επιλέχθηκαν με βάση κάποια περιβαλλοντικά κριτήρια.

Μια χώρα σαν την Ελλάδα με δεδομένη την γεωγραφική της θέση, το πολύπλοκο (ορεινό) ανάγλυφό της, τις θάλασσες που περιβάλλουν το χερσαίο κορμό της και βέβαια την ανθρωπογεωγραφία με την γνωστή ιστορία της δεν θα μπορούσε παρά να διαθέτει σημαντική βιοποικιλότητα και φυσικά ΠΠ, το γνωστό δίκτυο «ΦΥΣΗ 2000».

Πολύ πριν από τη θεσμοθέτηση των ΠΠ, οι οποίες για την Ελλάδα ανέρχονται σε 359 περιοχές και προστατεύονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία του ευρωπαϊκού δικτύου "natura 2000", οι ερευνητές (έλληνες και ξένοι) μέσα από τις εργασίες τους ανέδειξαν αυτόν τον πλούτο. Έτσι γνωρίζουν οι περισσότεροι ότι η Ελλάδα μετά την Ισπανία διαθέτει στην Ευρώπη την πλουσιότερη χλωρίδα (6500 είδη).

Το δίκτυο "ΦΥΣΗ 2000" όπως γνωρίζουμε δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της ανησυχίας του ανθρώπου για το Περιβάλλον (Παγκόσμια Συνδιάσκεψης για το Περιβάλλον Rio 1992) και πήρε σάρκα και οστά στην Ευρώπη με τις Κοινοτικές Οδηγίες 92/43 (βιοτόπων) και 79/409 (πουλιά). Οι οδηγίες αυτές αποτέλεσαν βασικά εργαλεία για την επίτευξη του στόχου δημιουργώντας το γνωστό δίκτυο των προστατευόμενων περιοχών ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (SCI). Το δίκτυο είναι ένα δίκτυο 8.588 περιοχών Στις περιοχές αυτές φιλοξενούνται 255 αντιπροσωπευτικοί τύποι οικοτόπων, 150 είδη θηλαστικών, 250 είδη πτηνών, 180 είδη ερπετών και αμφιβίων, 150 είδη ψαριών και τουλάχιστον 10.000 είδη φυτών και 100.000 είδη ασπόνδυλων, περιλαμβάνονται στο κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ειδών. Η εναρμόνιση των παραπάνω Κοινοτικών Οδηγιών στη χώρας μας έγινε με Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ 33318/3028/1998), αλλά η ουσιαστική εφαρμογή τους αποτελεί πρωτόγνωρη πρόκληση και η συμβολή της έρευνας με όλους τους ερευνητικούς φορείς της χώρας είναι κάτι περισσότερο από απαραίτητοι, όπως αυτό αποτυπώθηκε στις πρώτες φάσεις του έργου απογραφής και χαρτογράφησης των οικοτόπων στην Ελλάδα (ΕΚΒΥ 1996).

Όμως παρόλα τα θετικά βήματα που έγιναν στην κατεύθυνση της θεσμοθέτησης μέτρων προστασίας και της ανάδειξης των φυσικών αξιών των ΠΠ, τρεις στις τέσσερις περιοχές του δικτύου "ΦΥΣΗ 2000" της χώρας δεν έχουν συγκεκριμένα όρια και θεσμοθετημένες χρήσεις γης ούτε και επιστημονικό φορέα που να μεριμνά για την προστασία τους. Όπως προκύπτει, από τις 359 περιοχές του δικτύου "ΦΥΣΗ 2000" μόνο οι 87 έχουν αποκτήσει ένα θεσπισμένο από το κράτος φορέα διαχείρισης για την προστασία τους (Ν.2742/1999). Συνολικά έχουν ιδρυθεί 27 φορείς διαχείρισης που αντιστοιχούν σε 87 περιοχές του δικτύου, δηλαδή λιγότερο από 25% του συνόλου των ΠΠ και αυτοί υποστελεχωμένοι και υποχρηματοδοτούμενοι αδυνατώντας να υποστηρίξουν μια ουσιαστική προστασία, ανάδειξη και διαχείριση των περιοχών τους και βέβαια πολύ περισσότερη μια ερευνητική δραστηριότητα η οποία συχνά είναι απαραίτητη. Καθημερινά προβλήματα αβναζητούν επειγόντως λύσεις, όπως είναι τα ακριβή όρια των ΠΠ, το ξεκαθάρισμα τι επιτρέπεται κα τι απαγορεύεται (ή ρυθμίζεται) σε καθεμία από αυτές κά. Επίσης στις περιοχές αυτές επιβάλλεται μια ολοκληρωμένη διαχείριση κάτι που απαιτεί μια πολυεπίδεδη-πολυεπιστημονική προσέγγιση, που διαθέτει μόνο ο χώρος της έρευνας.

Το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (ΙΔΕ) Θεσσαλονίκης, ένα από τα δυο εξειδικευμένα Ινστιτούτα Δασικής Έρευνας και Φυσικών Οικοσυστημάτων του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), είναι ένας από τους πολλούς ερευνητικούς φορείς που συνέβαλλε στην υπόθεση της προστασίας της φύσης από την αρχή και συνεχίζει μέχρι σήμερα πολύπλευρα - μέσα από τα ερευνητικά προγράμματα, τις δημοσιεύσεις, τα συνέδρια/ημερίδες και τη συμμετοχή των ερευνητών του σε δίκτυα για την προστασία και την ανάδειξη της ελληνικής φύσης.

Ανεξάρτητα από το αν δηλώσαμε περισσότερες ΠΠ από αυτές που μπορούμε να προστατεύσουμε πραγματικά, είναι καλό που η χώρας μας αυτή την ιστορική στιγμή δηλώνει επίσημα ένα σημαντικό κομμάτι της φυσικής της κληρονομιάς (εκείνο που μελετήθηκε) και έστω και στα χαρτιά…προτίθεται να τις γνωρίσει καλύτερα και να τις προστατεύσει.