Χρήση του Δικαίου προς Όφελος της Διασυνοριακής Προστασίας της Φύσης

Κείμενο του Tomme Young του Περιβαλλοντικού Νομικού Κέντρου της IUCN (από: http://www.europarc.org/international/europarc.html)

Μετάφραση-απόδοση: Σπύρος Ψαρούδας


Αν και δεν υπάρχει διεθνής σύμβαση που ορίζει τα σχετικά με Διασυνοριακές Προστατευόμενες Περιοχές (Δ.Π.Π.), υπάρχουν πολλοί τύποι νόμων που μπορούν να παίξουν ρόλο στην ανακήρυξη και διαχείρισή τους:

• Διεθνές Δίκαιο:
Δεσμευτικές συμφωνίες όπως Πολυμερείς Περιβαλλοντικές Συμφωνίες, συμβάσεις και "διεθνές εθιμικό δίκαιο" (αποδεκτές πρακτικές που αναγνωρίζονται από διεθνή δικαστήρια), καθώς και εθελοντικές συμφωνίες.

• Επίσημες διαπραγματεύσεις:
Διμερείς και πολυμερείς συμφωνίες στις οποίες οι συμβαλλόμενες πλευρές συμφωνούν σε όρους που γίνονται εφαρμόσιμοι.

• Εθνική Πολιτική, Δίκαιο και Κανονισμοί:
Μπορούν να βοηθήσουν στην δημιουργία Δ.Π.Π., αλλά η ενοποίηση διαφορετικών μεταξύ τους νομικών, διοικητικών και δικανικών δομών μπορεί αν αποδειχθεί δύσκολη.

• Περιφερειακό Δίκαιο και Κανονισμοί:
Οι ευθύνες περιβαλλοντικής προστασίας αποκεντρώνονται συχνά, έτσι ώστε να γίνεται δυνατή η διαπραγμάτευση μεταξύ επαρχιών και πολιτειών, ειδικά σε ομοσπονδιακά συστήματα και κράτη.

• Τοπικοί δίκαιο και παραδόσεις:
Η μεταβίβαση δικαιοδοσίας για προστατευόμενες περιοχές μπορεί να επεκταθεί μέχρι πολύ τοπικό επίπεδο (π.χ. σε δήμους ή δημοτικά διαμερίσματα).

Πώς μπορεί το Διεθνές Δίκαιο να βοηθήσει στην δημιουργία Δ.Π.Π.
Το διεθνές δίκαιο δεν προσφέρει ένα πρότυπο για να επιλυθούν τα ζητήματα που σχετίζονται με Δ.Π.Π. ούτε, όμως, πρέπει να θεωρείται εμπόδιο. Είναι σε θέση να βοηθήσει στον προσδιορισμό στόχων και υποχρεώσεων, χωρίς αυτό να συνεπάγεται ότι αυτοί μετατρέπονται αυτομάτως σε δεσμευτικό δίκαιο. Οι συμβαλλόμενοι διεθνών συμφωνιών έχουν πάρει αποφάσεις σε υψηλό επίπεδο και υποχρεώνονται να ανταποκριθούν στις δεσμεύσεις τους λαμβάνοντας κατάλληλες νομοθετικές πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο. Στις σχετικές συμφωνίες περιλαμβάνονται:

• Σύμβαση Παγκόσμιας Κληρονομιάς και Σύμβαση Ramsar:
• Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (Ρίο - 1992).
• Σύμβαση του ΟΗΕ για το Νόμο στη Θάλασσα (UNCLOS).
• Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο Απειλούμενων Ειδών.
• Σύμβαση για τα Μεταναστευτικά Είδη.
• Σύμβαση Πλαίσιο για την Κλιματική Αλλαγή.
• Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης.
• Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου.

Διεθνείς Οργανισμοί και Περιφερειακές Συμφωνίες
Θεσμοί και προγράμματα, περιλαμβανομένων και των: IUCN's World Commission on Protected Areas, the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) Man and the Biosphere Programme, the United Nations Environment Programme and the United Nations Food and Agriculture Organization, μπορούν να βοηθήσουν στην ίδρυση Δ.Π.Π.

Αρκετές περιφερειακές συμφωνίες περιλαμβάνουν τη διασυνοριακή προστασία, περιλαμβανομένων των: South Pacific Regional Environmental Programme, the Protocol on Specially Protected Areas and Wildlife in the Wider Caribbean Region, the African Convention on the Conservation of Nature and Natural Resources, the New Partnership for Africa's Development (NEPAD) and the Barcelona and Bern Conventions.

Ιδιαίτερα χρήσιμα είναι τα πλαίσια που καθιερώθηκαν στον Μεσοαμερικανικό Βιολογικό Διάδρομο (Mesoamerican Biological Corridor) και στη λεκάνη του Δούναβη.

Τι είδους νομικών συμβουλών μπορούν να δοθούν

Παρά του ότι λίγες συμφωνίες για Δ.Π.Π. έχουν ολοκληρωθεί, αποδείχθηκαν χρονοβόρες, ακριβές και περιορισμένης επιτυχίας. Μέχρι τώρα, το πιο κοινό πρώτο βήμα στον σχεδιασμό μιας Δ.Π.Π. είναι να ξεκινήσουν συνομιλίες μεταξύ κυβερνήσεων που τελικά οδηγούν στην διαπραγμάτευση για μια συμφωνία. Δυστυχώς, το πρώτο αυτό βήμα αποτελεί τον πρωταρχικό λόγο αποτυχίας γιατί οι διακρατικές διαπραγματεύσεις έχουν υψηλό κόστος και μεγάλη δυσκολία. Μια λιγότερη τυπική προσέγγιση μπορεί να αποδειχθεί και πιο επιτυχής.

Τα επόμενα βήματα μπορεί να είναι χρήσιμα:
• Ανάλυση:
Προσδιορισμός ζητημάτων και του τρόπου που επιμερίζονται οι αρμοδιότητες σε εθνικό επίπεδο. Ανάλυση των στόχων της Δ.Π.Π. και εκτίμηση των αβεβαιοτήτων και του κατά πόσο είναι εφικτή η επίτευξή τους.
• Εκτίμηση διαφορετικών επιλογών για τον τύπο της Συμφωνίας:
Προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των εμπλεκόμενων. (Ένα φάσμα επιλογών παρουσιάζεται κατωτέρω).
• Ανάπτυξη Στρατηγικής:
Για να εξασφαλιστεί η ενημέρωση και να δημιουργηθούν λογικές προσδοκίες.
• Συμβουλές για τις διαπραγματεύσεις:
Ιδιαίτερα σε ζητήματα διαδικασίας. Συγκριτική ανάλυση των νόμων και, εάν είναι απαραίτητο, για την ανάπτυξη εθνικής νομοθεσίας και θεσμών.

Επίσημες ή ανεπίσημες συμφωνίες;

Εκτός από μια τυπική συμφωνία, υπάρχουν πολλές άλλες πιο ευέλικτες και λιγότερο ακριβές νόμιμες λύσεις για τη δημιουργία Δ.Π.Π., μεταξύ των οποίων:
• Ένα «Μνημόνιο Συνεργασίας» (Memorandum of Understanding) σε θέματα διασυνοριακής διαχείρισης.
• Ένα «συμφωνητικό» προς εφαρμογή.
• Μια συμφωνία ή ένα πρωτόκολλο σχετικά με Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και αναγγελία προς το κοινό και τις αρχές των παραμεθόριων περιοχών (πιθανόν με ή για την συμμετοχή τους), πριν από κάθε δράση που θα επηρεάσει τις προστατευόμενες περιοχές πάνω ή κοντά στα σύνορα.
• Ανάπτυξη ενός διμερούς ή διαπεριφερειακού «δικτύου» που θα διασυνδέει σημαντικές προστατευόμενες περιοχές.
• Δημόσιο ή ιδιωτικό συμφωνητικό ή ίδρυση Κοινοπραξίας, που θα περιλαμβάνει παραμεθόριες προστατευόμενες περιοχές.
Αντίθετα από μια Συμφωνία Δ.Π.Π., που πρέπει να διαπραγματευτεί στο υψηλότερο κυβερνητικό επίπεδο, αυτοί οι λιγότερο επίσημοι μηχανισμοί μπορούν να διαπραγματευτούν από τις διαχειριστικές αρχές των προστατευόμενων περιοχών, συντομεύοντας δραματικά το πρώτο βήμα και αφήνοντας περισσότερο χρόνο και χρήμα για την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων. Μπορούν να είναι πιο «ευέλικτες», αξιοποιώντας την αμοιβαία επιθυμία συνεργασίας.

Οι αρχικές συμφωνίες μπορούν να είναι αρκετά περιορισμένες σε στόχους, όπως για παράδειγμα οι στόχοι μιας ετήσια συνάντησης μεταξύ διευθυντικών στελεχών, για την επίτευξη συμφωνίας σε ετήσια διαχειριστικά σχέδια. Η συνεργασία μπορεί να εξελιχθεί εφόσον η αποτελεσματικότητα της συνεργασίας αποδεικνύεται, γίνεται ορατή, ενώ προσαρμογές μπορούν να γίνουν πιο εύκολα όπου κάτι δεν πάει καλά.

Εξάλλου, τέτοιες συμφωνίες μπορούν να μπουν σε εφαρμογή πιο γρήγορα. Δεν υπάρχει λόγος να περιληφθούν όλα τα θέματα και να προβλεφθούν όλα τα ενδεχόμενα σε μια αρχική συμφωνία, ενώ ορισμένα θέματα μπορούν να αντιμετωπιστούν σταδιακά. Με το χρόνο, οι συμβαλλόμενοι μπορούν να νοιώσουν έτοιμοι για ένα πιο επίσημο και τυπικό εργαλείο, αλλά αυτή η διαδικασία μπορεί να αποδειχθεί τότε πιο εύκολη και με μικρότερο κόστος, αφού είναι πιθανό να έχει αναπτυχθεί πραγματική συναίνεση μέσω της συνεργασίας σε συγκεκριμένα θέματα. Η τελική συμφωνία μπορεί έτσι να είναι ευρύτερη και πιο δεσμευτική και γίνεται λιγότερο πιθανό να χρειαστεί σύντομα αναθεώρηση.