Προτάσεις για την ενίσχυση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στις προστατευόμενες περιοχές

Β' μέρος της εισήγησης της Ε. Τσαλίκη στην ημερίδα της 7-2-09.

Προτάσεις

1. Μολονότι υποστηρίζουμε ότι αποτελεσματική ΠΕ μπορεί να συμβεί «στο κατώφλι μας» στο άμεσο και ευρύτερο δηλαδή σχολικό περιβάλλον χωρίς να χρειάζονται τα παιδιά να μετακινούνται σε άλλες περιοχές, αναγνωρίζουμε τη σημασία της μετακίνησης σε ένα τέτοιο πεδίο μελέτης όπως είναι οι ΠΠ που δίνουν ευκαιρίες για μοναδικές εμπειρίες ζωής, για αισθητική απόλαυση, για στοχασμό, για συναισθηματική εμπλοκή, για προσωπική σύνδεση με ένα τόπο, για την ανάπτυξη συναισθημάτων αγάπης και φροντίδας. Ιδιαίτερα για τα παιδιά που μεγαλώνουν σε αστικό περιβάλλον τέτοιες εμπειρίες μπορεί να είναι εμπειρίες ζωής. Δίνουν ευκαιρίες για βιωματική μάθηση και απόκτηση γνώσεων. Προκειμένου όμως να γίνει αυτό χρειάζεται μια παιδαγωγική προσέγγιση που να ευκολύνει αυτή τη διαδικασία και δεν θα προωθεί απλά μια ουδέτερη και φυσιολατρικού τύπου εκπαίδευση, ούτε απλά την περιπέτεια, αλλά μέσα από δραστηριότητες που μπορεί να συμπεριλάβουν και τα παραπάνω θα οδηγεί, εκτός από την ευχαρίστηση, τη χαρά ή την απόλαυση, σε κατανόηση, ευαισθητοποίηση και προβληματισμό.

2. Ανάπτυξη και εφαρμογή ενός διαχειριστικού σχεδίου για μία περιοχή με τη συνεργασία αφενός των φορέων διαχείρισης, των τοπικών εμπειρογνωμόνων, της τοπικής κοινωνίας, αλλά και των νέων ανθρώπων, σπουδαστών, μαθητών (ενδυνάμωση, ownership). Θα μπορούσαν να κληθούν να συμμετέχουν παιδιά 10-18 ετών σε όλα τα επίπεδα της ανάπτυξης του σχεδίου από την έρευνα και τον σχεδιασμό έως την εφαρμογή, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στα παιδιά να συμμετέχουν σε αποφάσεις και δράσεις που θα αφορούν τη ζωή τους στην περιοχή. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν. Έτσι κι αλλιώς τα παιδιά στη χώρα μας συχνά φαίνεται να μην εμπιστεύονται τους πολιτικούς ή τους τοπικούς άρχοντες για την επίλυση των προβλημάτων και την περιβαλλοντική προστασία. Παρόλα αυτά ενδιαφέρονται για την προστασία και τη βελτίωση του περιβάλλοντος. Ας τα δώσουμε την ευκαιρία να στοχαστούν και οραματιστούν το μέλλον και τη ζωή τους σε μια τέτοια περιοχή και να προτείνουν τρόπους με τους οποίους μπορεί να το κάνουν πραγματικότητα.

3. Παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού σε συνεργασία με τους επιστημονικούς και τους εκπαιδευτικούς φορείς και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις. Είναι γεγονός ότι τα πρώτα εκπαιδευτικά πακέτα προήλθαν από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, ΜΚΟ κυρίως, θα θυμάστε το βαλιτσάκι της Carretta – Caretta από τον Σύλλογο για την προστασία της Χελώνας. Ούτε οι εκπαιδευτικοί τα γνωρίζουν όλα, ούτε οι ειδικοί για τα περιβαλλοντικά θέματα έχουν παιδαγωγική κατάρτιση και σχολική εμπειρία. Υπάρχουν άπειρες δυνατότητες για παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού που σχετίζεται με τις ΠΠ το οποίο μπορεί να υποστηρίξει τις διαφορετικές περιοχές του αναλυτικού προγράμματος και των προγραμμάτων ΠΕ στα τοπικά σχολεία και στα σχολεία που θα επισκέπτονται την περιοχή. Ιδιαίτερα εκεί που υπάρχουν ΚΠΕ, τα οποία χρηματοδοτούνται γενναιόδωρα για τέτοιες δράσεις, οι ευκαιρίες είναι πολλές.

4. Αντίστοιχα με προγράμματα για μαθητές και μαθήτριες, οι ΠΠ έχουν συχνά αποτελέσει θεματική για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στην ΠΕ. Επιμόρφωση όμως που δε θα σταματά σε μια διάλεξη στο ύπαιθρο, μια απλή ξενάγηση, ή ένα περίπατο, αλλά με δραστηριότητες που θα εμπλέκουν τον επιμορφούμενο εκπαιδευτικό σε βιωματικές ενεργητικές παιδαγωγικές διαδικασίες.

5. Ενίσχυση οικονομική (βλέπε π.χ. πρόγραμμα «Ανοιχτών περιβαλλοντικών τάξεων ΚΑΛΛΙΣΤΩ» των σχολικών μονάδων που επιθυμούν να συνδέσουν το θέμα του σχολικού προγράμματος ΠΕ που υλοποιούν με παρόμοια θεματική σε μια προστατευμένη περιοχή. Για παράδειγμα να συγκρίνουν ένα μικρό τοπικό άλσος με τα δάση ενός εθνικού δρυμού και να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους και τα δύο χρήζουν προστασίας. Αυτό σημαίνει βέβαια ότι κάποτε η αντίληψη ότι μάθηση συμβαίνει μόνο μέσα σε μια σχολική τάξη θα αλλάξει και η συμμετοχή σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε ένα άλλο πεδίο μελέτης μπορεί να έχει καλύτερα -αν όχι ίδια- μαθησιακά αποτελέσματα.

6. Αναβάθμιση των σχολικών εκδρομών, μονοήμερων ή πολυήμερων θέτοντας ως τόπο προορισμού προστατευόμενες περιοχές και συμμετέχοντας σε δραστηριότητες, π.χ. οργανωμένα εκπαιδευτικά περιβαλλοντικά μονοπάτια. Τέτοιες επισκέψεις ιδιαίτερα σε περιόδους που άλλου είδους τουρισμός, π.χ. χειμερινός, μειώνεται μπορούν να δώσουν οικονομική ανάσα στις περιοχές αυτές. Για να γίνει όμως αυτό με επιτυχία η τοπική κοινωνία πρέπει να οργανωθεί για να μπορεί να δέχεται τέτοιες ομάδες. Η οργάνωση αυτή μπορεί να αφορά στην οργάνωση της διαμονής σε μικρούς τοπικούς ξενώνες, στη διάθεση τοπικών και βιολογικών προϊόντων διατροφής, στην προσφορά εκπαιδευτικών βιωματικών δραστηριοτήτων, στη δημιουργία ευκαιριών για επικοινωνία των παιδιών με κατοίκους της περιοχής.

7. Θα ήθελα να τονίσω ιδιαίτερα το στοιχείο των συνεργασιών. Υπάρχει τόση δουλειά που πρέπει και μπορεί να γίνει που δεν υπάρχει χρόνος και χώρος για διαμάχες και διεκδίκηση αποκλειστικοτήτων. Στόχος μας πρέπει να είναι η ποιότητα του έργου που θα προσφερθεί στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Οι φορείς διαχείρισης, οι ειδικοί επιστήμονες, οι έχοντες την τοπική γνώση, οι εκπαιδευτικοί των ΚΠΕ, οι υπεύθυνοι ΠΕ σε κάθε νομό και βαθμίδα εκπαίδευσης, οι έμπειροι εκπαιδευτικοί που δουλεύουν στα σχολεία προγράμματα ΠΕ αποτελούν μια πηγή πλούτου για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων ΠΕ είτε αυτές αφορούν στο εκπαιδευτικό υλικό, στα σχολικά προγράμματα ή την επιμόρφωση.

8. Τέλος, η ΠΕ είναι μια δια βίου εκπαίδευση. Αφορά όλους τους ανθρώπους. Μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους που ζουν σε μια ΠΠ να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν την περιοχή τους και να αποφασίσουν να συμμετέχουν περισσότερο στην ανάπτυξη (π.χ οικοτουρισμός, εναλλακτικές καλλιέργειες) και στην προστασία της. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από διαρκή επιμόρφωση και εκπαίδευση.
Εμείς ως εκπαιδευτικοί βέβαια δίνουμε έμφαση στους νέους και στις νέες. Ας δώσουμε, λοιπόν, την ευκαιρία στα παιδιά να γνωρίσουν και να ζήσουν εμπειρίες σε τέτοιες περιοχές, να εκφράσουν τα οράματά τους για το μέλλον τους, να ακούσουμε με ειλικρίνεια τι έχουν να μας πουν για την προστασία και μπορεί να μας εκπλήξει ευχάριστα η διάθεσή τους να αναλάβουν δράση.