Μερικές βασικές προϋποθέσεις για τις προστατευόμενες περιοχές

του Κ. Παπακωνσταντίνου
Εκπαιδευτικού, πρώην Προέδρου της ΕΟΕ και μέλους ΔΣ Φορέων Διαχείρισης

ΒΑΣΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΒΑΤΗ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ:
Οι Προστατευόμενες Φυσικές Περιοχές έχουν σκοπό τη διατήρηση της άγριας πανίδας, χλωρίδας και οικοτόπων.

Σημ.: Π. Φ. Π. γενικά ορίζουμε τις αναγνωρισμένες σημαντικές φυσικές περιοχές, ακόμη και αν δεν τελούν ακόμη υπό κάποιο επίσημο καθεστώς προστασίας.

Σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις και νομοθεσίες, υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για τους οποίους επιθυμούμε τη διατήρηση της άγριας πανίδας, χλωρίδας και οικοτόπων. Ο πρώτος είναι η αναγνωρισμένη αξία που έχουν συγκεκριμένα άγρια ζώα, φυτά και οικότοποι. Ο δεύτερος σχετίζεται με το γεγονός ότι τα υγιή φυσικά οικοσυστήματα (που αποτελούνται από ζώα, φυτά και οικοτόπους) είναι απαραίτητα προκειμένου να στηριχθούν οι βασικές λειτουργίες της ζωής στον πλανήτη. Για το λόγο αυτό, η αντιμετώπιση της απώλειας της βιοποικιλότητας αποτελεί προτεραιότητα για την ανθρωπότητα, μαζί με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της οικονομικής κρίσης και των οικονομικών - κοινωνικών ανισοτήτων. Οι Π. Φ. Π. αποτελούν μέρος της στρατηγικής για την αντιμετώπιση της απώλειας της βιοποικιλότητας.

Για να μπορέσουν οι Π. Φ. Π. να παίξουν και άλλους ρόλους, όπως την προώθηση ενός πράσινου αναπτυξιακού μοντέλου, πρέπει να διατηρήσουν το βασικό τους ρόλο στη διατήρηση άγριας πανίδας, χλωρίδας και οικοτόπων (γενικά αναφερόμαστε στα σημαντικά και απειλούμενα είδη πανίδας, χλωρίδας και οικοτόπων για τα οποία η Π. Φ. Π. έχει επιλεγεί). Αυτό δημιουργεί κάποιες συνθήκες τις οποίες οι μη μυημένοι στη προστασία της άγριας φύσης δεν αποδέχονται εύκολα.

Παράδειγμα: κάθε επέμβαση και επένδυση εντός Π. Φ. Π., κρίνεται πρώτα από όλα από τις επιπτώσεις που έχει στα άγρια ζώα, φυτά και οικοτόπους. Καμία δράση, ακόμη και αν εξυπηρετεί ανάγκες όπως η αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών και η βιώσιμη ανάπτυξη, δεν παίρνει «λευκό χαρτί» σε μια Π. Φ. Π. περιοχή. Καμία επιχειρηματικότητα εντός Π. Φ. Π., ακόμη και αν είναι «πράσινη», δεν δικαιολογείται αν θέτει σε κίνδυνο άγρια ζώα, φυτά και οικότοπους.

Η τήρηση αυτής της αρχής αποτελεί βασική πολιτική θέση. Η παραβίασή της μπορεί να γίνει μόνο για λόγους «υπέρτατου δημοσίου συμφέροντος» όπως ορίζει η (γενικά ικανοποιητική) βασική νομοθεσία. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να τηρηθούν όσα προβλέπονται, πρωτίστως τα αντισταθμιστικά μέτρα, των οποίων η συνεπής τήρηση και εφαρμογή αποτελεί επίσης βασική πολιτική θέση.

[Σχόλιο: ένα αιολικό πάρκο εντός μιας Π. Φ. Π. πιθανά να μπορεί να θεωρηθεί ως έργο «υπέρτατου δημοσίου συμφέροντος. Αν όμως τηρηθούν με συνέπεια τα αντισταθμιστικά, πιθανά δεν θα συμφέρει ως επένδυση με το ισχύον σύστημα].

Λειτουργία Φορέων Διαχείρισης των Π. Φ. Π.

Οι ΦΔ συνιστούν στην παρούσα φάση το σημαντικότερο εργαλείο διατήρησης και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας.

Ενδιαφέρον έχουν: Α. το κοινό πόρισμα 22 Φορέων Διαχείρισης (μελών των Διοικητικών Συμβουλίων και στελεχών) που προέκυψε κατά τη συνάντηση εργασίας στα Καλάβρυτα στις 10/05/2008 και κατατέθηκε στον Γ.Γ. Περιβάλλοντος, κ. Ε. Μπαλτά με κοινοποίηση στους: Υπουργό ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. Γ. Σουφλιά και Υφυπουργό ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. Σ. Καλογιάννη και Β. η εισήγηση της ΚΕΔΚΕ στο Ετήσιο τακτικό Συνέδριο της τον Νοέμβριο 2008.

Όσον αφορά τη χρηματοδότηση έχουμε τα εξής:
Α. Κοινό πόρισμα ΦΔ : Χρηματοδότηση των ανελαστικών τουλάχιστον αναγκών των Φορέων Διαχείρισης από τον Τακτικό Προϋπολογισμό.
Β. Κοινό πόρισμα ΚΕΔΚΕ: Βιώσιμη λειτουργία των φορέων διαχείρισης με σταθερή χρηματοδότηση, την ενίσχυση τους με προσωπικό, μέσα και αρμοδιότητες.

Προφανώς η αναγκαιότητα μερικής τουλάχιστον χρηματοδότησης από πάγιες κρατικές δαπάνες των ΦΔ από τον κρατικό προϋπολογισμό αποτελεί πλέον κοινή διαπίστωση. Προφανώς δεν μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν οι ΦΔ αναζητώντας συνεχώς χρηματοδότηση μέσα από προγράμματα. Μέσα στην επόμενη 4ετία θα πρέπει να επανεξεταστεί το νομικό καθεστώς που διέπει τους ΦΔ και καθορίζεται από το ν. 2742 /99, με γνώμονα την οικονομική βιωσιμότητα των ΦΔ. Το μεγάλο και δύσκολο αυτό θέμα θα πρέπει να τεθεί στις προτεραιότητες της διοίκησης και να αντιμετωπιστεί μέσα στην επόμενη διετία και πριν από τη ίδρυση νέων ΦΔ.

Η «μερική τουλάχιστον» χρηματοδότηση των «ανελαστικών αναγκών» μπορεί να επιτευχθεί μέσα από ένα «συντηρητικό επίπεδο λειτουργίας» των ΦΔ. Αυτό θα εξασφαλίζει ότι τα Κέντρα Πληροφόρησης και ένα γραφείο θα παραμένουν ανοιχτά και ότι κάποια στοιχειώδης φύλαξη και ενημέρωση του κοινού θα συνεχίσουν να γίνονται. Δεν πρέπει να επεκταθεί (τουλάχιστον προς το παρόν) στο σύνολο του προσωπικού και των δαπανών που προβλέπονται στους κανονισμούς και στο οργανόγραμμα του κάθε ΦΔ, διότι από τη μία είναι ανέφικτο, από την άλλη υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργήσουμε δυσκίνητες και δαπανηρές γραφειοκρατικές μονάδες και στρατιές αργόσχολων δημοσίων υπαλλήλων.

1. Προσωπικό: Πρέπει να υπάρχει ένας ελάχιστος αριθμός θέσεων σε κάθε ΦΔ οι οποίοι να θεωρούνται ως "πάγιες και διαρκείς" ανάγκες του Δημοσίου Τομέα. Αυτές θα πρέπει να θεωρούνται μόνιμες θέσεις και αυτοί που υπηρετούν σε αυτές θα πρέπει να είναι κανονικοί Δημόσιοι Υπάλληλοι. Πρέπει λοιπόν σε κάθε ΦΔ να υπάρχουν μερικοί (ας πούμε πέντε έως οκτώ) μόνιμοι (π.χ. γραμματεία, δυο φύλακες, δύο ξεναγοί, ένας για δ/νση) και ορισμένες θέσεις εποχιακού προσωπικού (π.χ. φύλακες για τη χελώνα το καλοκαίρι), οι οποίες θα πρέπει να καλύπτονται από το κρατικό προϋπολογισμό. Πρέπει συνεπώς: α) να αναζητηθεί μέσω έρευνας ο ελάχιστος αριθμός για κάθε ΦΔ (5-8 άτομα) και β) να αναζητηθεί νομοθετική ρύθμιση για τη θέσπιση αυτών των «οργανικών θέσεων» σε κάθε ΦΔ και τρόπος πλήρωσής τους.
2. Βασικά λειτουργικά έξοδα, όπως το ηλεκτρικό ρεύμα, τα τηλέφωνα και η θέρμανση των Κέντρων Πληροφόρησης και του ενός γραφείου (αν βρίσκεται αλλού από το Κέντρο Πληροφόρησης): αυτά θα πρέπει να περάσουν στις πάγιες δαπάνες είτε των Δήμων, ή της Νομαρχίας ή της Περιφέρειας, όπως περίπου γίνεται με τα σχολεία.
3. Υπόλοιπα λειτουργικά όπως καύσιμα και συντήρηση οχημάτων για τη φύλαξη, βασικά αναλώσιμα για τη λειτουργία των Κέντρων Πληροφόρησης, των γραφείων (αν βρίσκονται αλλού) και της φύλαξης – ενημέρωσης: για αυτά θα πρέπει να θεσπιστεί ένα πάγιο ποσό κατ’ αποκοπή είτε από την Περιφέρεια ή από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Το ποσό αυτό θα πρέπει να είναι σχετικά μικρό, π.χ. 10.000 – 30.000, ανάλογα με τον ΦΔ.

Αν υποθέσουμε ότι τελικά γίνουν 50 ΦΔ με μέσο όρο 7 μόνιμα άτομα προσωπικό, έχουμε 50 Χ 7= 350 άτομα. Αυτά δεν είναι πολλά, αν αναλογιστούμε ότι εξασφαλίζουμε την αφρόκρεμα της φυσικής μας κληρονομιάς και όλων των οφελών που προκύπτουν από αυτό. Δεν είναι τίποτα.

Το ίδιο ισχύει με τα υπόλοιπα έξοδα: Ας πούμε ότι κατά μέσο όρο ένας ΦΔ ξοδεύει 1000 € για τηλεπικοινωνίες και 150 € για ηλεκτρικό κάθε μήνα και 300 € για θέρμανση για πέντε μήνες. Αυτό μας κάνει 12.000 + 1.800 + 1500 = περίπου 15.000 € το χρόνο. Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε ένα μέσο όρο 20.000 € κατ’ αποκοπή για κάθε ΦΔ τότε έχουμε κάτι σαν 35.000 € για κάθε ΦΔ το χρόνο. Και πάλι πρόκειται για ασήμαντο ποσό αν αναλογιστούμε τα οφέλη.



Άλλα μέτρα στήριξης των ΦΔ..

- Η ΚΕΔΚΕ πρότεινε τη θέσπιση Ειδικού Περιβαλλοντικού Τέλους προστατευόμενων περιοχών στη βιοτεχνία, τη βιομηχανία και την αγροτική παραγωγή των προστατευόμενων περιοχών. Το άρθρο 15 του ν. 2742/99 προβλέπει την επιβολή τελών χρήσης σε όφελος των ΦΔ για πλήθος επιχειρηματικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εντός των ορίων ευθύνης τους. Ο Νόμος παραμένει ανενεργός σε αυτό το σημείο καθώς εκκρεμούν οι αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις που θα επιτρέψουν την εφαρμογή του. Στη συνέχεια η διοίκηση θα πρέπει να υποστηρίξει νομικά τις οικονομικές διεκδικήσεις των ΦΔ έναντι των επιχειρηματικών συμφερόντων που θα θεωρήσουν ότι θίγονται.

- Άλλο μέτρο οικονομικής στήριξης των ΦΔ: Οι Π. Φ. Π., περιλαμβανομένων των περιφερειακών τους ζωνών, πρέπει να απολαμβάνουν προνομιακής μεταχείρισης σε οικονομικές ενισχύσεις και άλλα κανονιστικά μέτρα (π.χ. ονομασία προέλευσης) που αφορούν τη στήριξη των τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών.

- Ένα άλλο κοινό πόρισμα των ΦΔ είναι η θεσμική ενίσχυση του πλαισίου λειτουργίας τους, ώστε να μπορούν να παίξουν αποτελεσματικά τον ρόλο τους. Με τη σειρά της, η ΚΕΔΚΕ ζητά να δοθούν ουσιαστικές αρμοδιότητες στους ΦΔ. Για παράδειγμα στο θέμα της φύλαξης το προσωπικό δεν έχει το δικαίωμα να κάνει ελέγχους στους διάφορους παραβάτες. Απλά ενημερώνει άλλες αρμόδιες υπηρεσίες όπως Αστυνομία ,Δασαρχείο, να στείλουν δικό τους προσωπικό. Στην λίμνη Κερκίνη π.χ όταν υπάρχει απαγόρευση αλιείας, το προσωπικό εντοπίζει διάφορους λαθραλιείς, μέχρι όμως να έρθει το περιπολικό αυτοί εξαφανίζονται για να επανέλθουν με την αποχώρηση των αρχών

Το άρθρο 15 του ν. 2742/99 προβλέπει ότι οι ΦΔ «συνεπικουρούν» τις αρμόδιες υπηρεσίες στην άσκηση των καθηκόντων τους και δεν έχουν ελεγκτικές αρμοδιότητες. Η μέχρι σήμερα λειτουργία των ΦΔ έδειξε ότι το σχήμα αυτό είναι εντελώς αναποτελεσματικό καθώς οι ελεγκτικές υπηρεσίες δεν ανταποκρίνονται ικανοποιητικά. Πολλοί λόγοι είναι υπεύθυνοι γι αυτό:
- η υποστελέχωση και τα ανεπαρκή μέσα των υπηρεσιών και κυρίως των δασαρχείων που επιφορτίζονται το μεγαλύτερο μέρος του ελέγχου
- το περιορισμένο ωράριο των υπηρεσιών
- οι νέες ειδικές ανάγκες φύλαξης κα αποτροπής επιβλαβών ενεργειών (π.χ. συλλογή εντόμων, ηχητική όχληση) με τις οποίες δεν έχουν εξοικείωση οι υπηρεσίες

Ουσιαστικά το πρόβλημα αντικατοπτρίζει την πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων για τη φύση μεταξύ διαφορετικών υπουργείων ΥΠΕΧΩΔΕ, Αγροτικής Ανάπτυξης, Δημόσιας Τάξης και υπηρεσιών όπως Πολεοδομικές Διευθύνσεις, καθώς και από την παντελή έλλειψη συνεργασίας και συντονισμού ανάμεσά τους. Η συνολική επίλυση του θέματος μπορεί να προέλθει μέσα από την δημιουργία του αυτόνομου Υπουργείου Περιβάλλοντος που θα συγκεντρώσει όλες τις αρμοδιότητες που αφορούν το φυσικό περιβάλλον της χώρας και οπωσδήποτε των Π. Φ. Π.